VN: uitbuiting natuur leidt tot massaal uitsterven van soorten en afnemende leefbaarheid op aarde

Een groot deel van de natuur wereldwijd is al door menselijk handelen verwoest, en wat resteert gaat hard achteruit als gevolg van destructief landgebruik, klimaatverandering, overbevissing, vervuiling en invasieve soorten. Tot een miljoen planten- en diersoorten dreigen hierdoor komende decennia uit te sterven. Dat staat in een rapport onder auspiciën van de Verenigde Naties dat maandag in Parijs werd gepubliceerd.

Wilt u dit artikel liever beluisteren? Hieronder staat de door Blendle voorgelezen versie.

Dit First Global Assessment Report on Biodiversity and Ecosystem Services werd dit weekend vastgesteld door het VN-biodiversiteitspanel IPBES. Het is de gezaghebbende, wetenschappelijke basis voor een nieuw biodiversiteitsverdrag dat volgend jaar moet worden afgesloten door de 132 lidstaten van de VN-Conventie over Biodiversiteit (CBD) uit 1992, de tegenhanger van het VN-klimaatverdrag uit datzelfde jaar.

De verwoesting van de biodiversiteit vormt een minstens even grote bedreiging voor de mensheid als de opwarming van de aarde, zei IPBES-voorzitter Robert Watson vorige week bij de aftrap van de conferentie in Parijs. Hij sprak van een ‘onheilspellend beeld’. Natuur en biodiversiteit zijn onmisbaar voor ons voedsel, ons water, onze medicijnen en zelfs onze veiligheid en sociale cohesie.

Schoon drinkwater

Het 1.800 pagina’s dikke VN-rapport schetst een somber beeld van de vele manieren waarop de mens de natuur plundert en haar ecosysteemdiensten (de baten die de levende natuur de mens oplevert) ondermijnt. Meer dan 75 procent van het landoppervlak, 40 procent van de oceanen en 50 procent van de rivieren zijn veranderd en gedegradeerd voor grootschalige landbouw, veeteelt en visserij, mijnbouw, verstedelijking en de aanleg van infrastructuur. Slechts 13 procent van het land en 23 procent van de oceanen is nog min of meer onaangetast. Meer dan 20 procent van de landbouwgrond is intussen door overexploitatie drastisch verarmd.

Ook de vervuiling van ecosystemen eist haar tol. Zo wordt wereldwijd meer dan 80 procent van het afvalwater niet gereinigd, en wordt naar schatting elk jaar 300 tot 400 miljoen ton aan zware metalen en andere giftige stoffen in het milieu gedumpt, als gevolg waarvan bijvoorbeeld 40 procent van de wereldbevolking niet over schoon drinkwater beschikt. In de oceanen verdwijnen jaarlijks vele miljoenen tonnen plastic.

Van de circa acht miljoen planten- en diersoorten op aarde (waarvan maar een klein deel bekend en beschreven is) worden volgens het rapport tussen de 500.000 en een miljoen soorten komende decennia met uitsterven bedreigd. Daaronder 3.000 gewervelde soorten en 40.000 plantensoorten. Van de 100.000 soorten die worden gevolgd voor de Rode Lijst van de natuurbeschermingskoepel IUCN is 25 procent bedreigd. Het tempo van uitsterven ligt tientallen tot honderden keren hoger dan gemiddeld in de laatste 10 miljoen jaar.

Biodiversiteitsevaluatie

Het VN-rapport is de nieuwe, wetenschappelijke synthese van de staat van de natuur en haar ecosystemen. Het is het best mogelijke advies van de wetenschap aan regeringen en beleidsmakers om de crisis van de natuur en de biodiversiteit te beteugelen, aldus IPBES-voorzitter Watson. ‘Beleid, inspanningen en acties – op elk niveau – zullen alleen kans van slagen hebben als ze gebaseerd zijn op de beste wetenschap. Dit is wat ons rapport biedt.’

Het is voor het eerst sinds 2005 dat zo’n biodiversiteitsevaluatie verschijnt, en het is de eerste die officieel door de 132 CBD-lidstaten is goedgekeurd. Aan het rapport is door 150 wetenschappers uit vijftig landen drie jaar gewerkt. Het bevat meer dan 15.000 verwijzingen naar wetenschappelijke studies en naar de voorheen verwaarloosde ervaringskennis van inheemse volkeren, alsmede scenario’s en aanbevelingen.

Het rapport moet de basis zijn voor een nieuw wereldwijd biodiversiteitsverdrag dat de CBD-lidstaten eind volgend jaar in Beijing, China, willen vaststellen, in navolging van het bekende VN-klimaatakkoord van Parijs uit 2015. Met het oog daarop proberen de organisatoren rond de ‘stille crisis’ van de biodiversiteit net zo’n gevoel van urgentie te kweken als rond het klimaat. Zoals er in 2015 aan de vooravond van het klimaatakkoord een ‘Parijs-moment’ ontstond, moet er nu rondom biodiversiteit een ‘Beijing-moment’ komen.

Het is namelijk nog mogelijk het tij te keren. ‘Het gaat heel slecht met de biodiversiteit, maar als we het snel en goed aanpakken kunnen we veel verliezen nog tegengaan’, zegt Ingrid Visseren-Hamakers, hoogleraar milieubeleid aan de Radboud Universiteit Nijmegen en mede-auteur van het rapport. ‘Daarvoor is wel een wereldwijde transformatieve omwenteling nodig. En daar zit het probleem, want landen hebben natuurlijk allerlei economische belangen en zijn lang niet altijd gebaat bij ambitie. Maar we hebben de omwenteling nu gedefinieerd, en erkend dat die noodzakelijk is. De bereidheid is er, nu de praktische invulling.’

Die praktische invulling moet volgens Visseren-Hamakers komend jaar op de biodiversiteitstop in Beijing leiden tot een wereldwijd natuurakkoord, een Global Deal for Nature, een aanzet tot een ingrijpende reorganisatie van het hele economische en financiële systeem, een wereldwijde omslag naar duurzaamheid waarbij de strijd voor het behoud van biodiversiteit en de strijd tegen klimaatverandering hand in hand moeten gaan. 

Natuur en biodiversiteit zijn namelijk essentieel voor het tegengaan van de klimaatverandering. Bossen en oceanen nemen de helft van de CO₂-uitstoot op. Als ze dat niet zouden doen was de opwarming al niet meer te stuiten geweest. Toch is de afgelopen vijf jaar een oppervlakte van vijf keer Engeland aan tropisch bos omgehakt vanwege de onverzadigbare mondiale behoefte aan rundvlees, sojabonen, palmolie en biobrandstoffen.